Bitkilerin duyguları vardır, kendilerini koruyabilirler ve iletişim kurabilirler. Meşe ağacını buna iyi bir örnek olarak verebiliriz. Bir deneyde, ormandan seçilen bir meşe ağacının yapraklarının büyük bir kısmı koparılır. Ağaç bu durum karşısında boş durmaz ve otçul hayvanların sevmediği bir koku yayarak kendini yenmez bir hale getirir. Daha da ilginç olanı şu; ormandaki zarar görmemiş meşe ağaçları da aynı kokuyu arttırmıştır.
Duygularımızı ifade etmede, doğumlarımızı, mutlu günlerimizi kutlamada, yaşadığımız yerleri güzelleştirmede bitkilerden yardım alırız. Böylelikle bitkilerin güzel duygularımızı başkalarına da taşıyacağına inanıyoruz. Aslında bu duygu karşılıklı olabilir. Yıllardır bitkilerle iç içe biri olarak bence öyle. Dr. Veniamin Puşkin ne güzel söylemiş: “Pencerenizde bir bitki varsa, her an sevincinizi ve üzüntünüzü paylaşabileceğiniz biri vardır.” Şimdi biraz derinlere inip bitkilerin duyguları ve duyularının dünyasına bakalım.
Bitkilerin Duyguları Karmaşık Bir Sisteme Sahip
Bitkiler pasif görünebilir, ancak bitkilerin tehlikelere, üzüntülere veya çevrelerindeki diğer değişikliklere yanıt vermek için tasarlanmış kendine has karmaşık duyu sistemleri vardır. Onların gözleri, kulakları veya dilleri olmayabilir, ancak ciltleri aynı işlevlerin çoğunu yerine getirebilir. Sadece ne zaman yağmur yağdığını veya rüzgârlı olduğunu bilmekle kalmaz, buna göre tepki verebilirler.
Görünüşe göre birçok bitki, fiziksel uyaranları ve hasarı önceden düşünülenden daha karmaşık yollarla algılayıp iletebiliyor. Örneğin venüs sinekkapan bitkisi (Dionaea muscipula) yaklaşık yarım saniyede kendini kapatıyor. Benzer şekilde hassas bir bitki, potansiyel otçulları korkutmak için yapraklarını hızla kapatır.
Bu bitkiler gözle görülür şekilde net bir duyusal kapasite sergilerken, son araştırmalar diğer bitkilerin bunu hücresel düzeyde yapabildiğini, yani mekanik uyaranları algılayabildiğini ve tepki verebildiğini göstermiştir. Müthiş, değil mi?
Bitkilerin Hafızası Var mı?
Bitkilerin beyinleri olmadığını biliyoruz. Aynı şekilde bir şeyleri hatırlamalarını sağlayacak bir mekanizmaya da sahip değiller. Bizim aksimize hayatlarına kaldıkları yerden devam etmeleri çok zor olmuyor bu durumda.
Zamanında bir Rus bilim insanı, bitkilerin hafızası olduğunu kanıtlamak ister ve sardunya üzerinde deneyler yapar. Bir yardımcısından bitkinin yapraklarını iğneyle delmesini, asitle dokunarak köklerini kesmesini, bitkiyi sallayıp kötü sözler söylemesini ister. Diğer yardımcısından da, işkence edilen aynı sardunyaya sempati duymasını, dallarına su püskürtmesini, güzel sözler söylemesini ve toprağını havalandırmasını ister. Kendisi bitkinin yapraklarına elektrotlar bağlar ve onları bir odaya yerleştirir. Bu sayede bitkinin tepkilerini tespit etmeye çalışacaktır. Sonuçlara bakıldığında bitki, odaya giren iki yardımcıya farklı tepkiler vermiştir. Bilim insanının bu çalışmasından yıllar sonra da benzer deneylerde sonuçlar değişmedi. Bitkilerin duyguları olduğunu araştırmacılar defalarca kanıtladı.
Meşe Ağaçları Arasındaki İletişim Ağı
Bitkilerin duyguları olup kendilerini koruyabildiklerine ve iletişim kurabildiklerine iyi bir örnek de meşe ağacı. Bir deneyde, araştırma yapan bilim insanları ormandan seçtikleri bir meşe ağacının (Quercus) yapraklarının büyük bir kısmı koparır. Ağaç bu durum karşısında boş durmaz ve otçul hayvanların sevmediği bir koku yayarak kendini yenmez bir hale getirir. Daha da ilginç olanı, ormandaki diğer zarar görmemiş meşe ağaçları da aynı kimyasal salgılarını arttırırlar! Yani meşe ağaçları birlik duygusu içinde davranıyorlar.
Kokulu Küsküt
Bitkiler âleminde koku ve tat duyularını duyu organları olmadan kullanan birçok örnek var. Örneğin olgunlaşmış meyvelerin havaya saldığı kimyasal maddenin, diğer çiğ meyveler tarafından algılandığı ve onların da olgunlaşmasını sağladığı bir gerçek… Araştırmacılar orman yangınlarından sonra dumanın ortamdaki tohumlar tarafından algılandığını ve çimlenmelerini hızlandırdığını da ortaya çıkarmışlar. Koku alma duyusunun sınırlarını zorlayan bir diğer bitki ise küsküt (cuscuta). Küskütün yaprakları yoktur. Fotosentez yapamaz. Parazit olarak yaşamak için bitkiyi koklayarak seçer.
Domates ve buğday bitkilerinin bulunduğu yerleri küsküt bitkisinin konakçı olarak seçmesi tesadüf değil. Bize farklı bir şey anlatıyorlar.
Bitkilerin Duyguları – Sevildiğini Hisseder mi?
Bitkilere, insanlara gösterdiğimiz şefkat ve sevgiyi gösterdiğimizde onların sevgiyi ifade ediş ve yansıtma biçimleri çok daha farklı olabiliyor. Örneğin, bitkilerin yapraklarını okşayıp hatta öpmek onları mutlu etmeyecektir. Belki bazı bitkilerinizin yapraklarını okşamak onların hareketlerine katkı sağlıyor olabilir.
Bitkiler etraflarında yaşam olmasını isteyen canlılardır. Böceklerin veya rüzgarın hiç olmadığı bir yerde bir bitkinin çoğalabilmesi neredeyse imkansız…
Peki Bitkiler Acıyı Hisseder mi?
İnsanların beş temel duyusu varken bilim insanları, bitkilerin karmaşık çevresel meseleleri denetlemek için en az 20 farklı duyusu olduğunu söylüyor. Örneğin, bizim duyularımıza ek olarak, nem ölçme, yer çekimini fark etme ve elektromanyetik alanları tespit etme gibi fazladan duyulara sahipler. Hatta elektrik ve biyolojik sinyalin yanı sıra titreşimle bile iletişim kurabiliyorlar. Bitkilerin sese tepki vermelerinin de asıl nedeni titreşimlerdir. Titreşimler, bitkiler için çok önemli. Araştırmalar, bitkilerin bir tırtılın ayak sesleri kadar hafif bir dokunuşu hissedebildiğini gösteriyor.
Bitkilerin Duyguları Olduğuna Bir Örnek: Etilen Gazı Salgılıyorlar
Bir şey insanlara zarar verirse, diğer hayvanlar gibi içgüdüsel olarak ona savaş ya da kaç şeklinde tepki veririz. Ancak bitkilerde bu yetenek yoktur – ne sinir sistemleri ne de beyinleri vardır. Bu nedenle acı hissetmek için biyolojik bir ihtiyaçları olmayabilir. Acıyı hissettikleri ile ilgili bariz bilimsel bir kanıt henüz yok. Ancak bilim insanları süper hassas ve lazer kontrollü mikrofonlarla yaptıkları araştırmalarda , yaprakları koparılan veya bozulmaya başlayan bitkilerin ağladığını tespit etmişler. Evet doğru okudunuz, ağladıklarını tespit etmişler! Almanya, Bonn’daki Bonn Üniversitesi Uygulamalı Fizik Bölümü’nden araştırmacılar, saldırı altındaki bitkilerin tüm yüzeylerinden etilen adı verilen bir gaz salgıladıklarını keşfettiler.
Ses Çıkartıyorlar
Araştırmacılar, özellikle hasarlı bölgeden salgılanan bu kimyasalı bir kavanozdan geçirerek bu gaza özel kalibre ettikleri bir lazer bombardımanı uyguladılar. Böylece titreşen kimyasal ses dalgaları oluşturmaya başladı. Bunu son derece hassas bir mikrofonla dinleyen araştırmacılar, sağlıklı bitkilerin “kabarcık” sesi çıkardığını fark ettiler. Ancak, bitki tehdit altındaysa ses daha çok tiz bir çığlık haline geldi. En küçük böcek ısırığının bile bu etkiyi yaratabildiği gözlemlemişler.
Araştırmanın başkanı Dr. Frank Kühnemann, “Bir bitki ne kadar fazla strese maruz kalırsa, sinyal o kadar güçlü olur” diyor. Bitkiler aslında acı için çığlık atmazlar. Ancak salgıladıkları gaz olan etilen üzerine lazer bombardımanı yapıldığında farklı sesler duyulabiliyor.
Sonuç
Özetle bitkiler, birlikte yaşadığımız, bizim gibi duygulara sahip olan ve onlara farklı şekillerde tepki verebilen müthiş canlılar. Nereden besleneceklerini, ışığa nasıl ulaşacaklarını biliyorlar. Komşu bitkilerle, böcek ve hayvanlarla pek çok bilgiyi paylaşıyorlar. Tehlike varsa diğer türleri uyarıyor, yakın akrabalarını tanıyorlar. Onların dillerinden anlamak her zaman kolay olmuyor. Fakat onlarla iletişimimiz güçlendiğinde, algılarımızı ve yüreğimizi onları anlamaya açtığımızda aradaki değişimi fark edeceğiz. En başta onların da birer canlı olduğunu anlamakla başlayabiliriz. Doğanın bize değil, bizim doğaya ihtiyacımız var.
Kaynaklar
